Δήμος Πωγωνίου

Στην κεντρική πλατεία του Παρακαλάμου βρίσκεται το άγαλμα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, το οποίο φιλοτέχνησε η εγγονή του Ναταλία. Σήμερα, αρκετά μέλη της ιστορικής οικογένειας επισκέπτονται τον Παρακάλαμο, καθώς κάθε χρόνο εορτάζεται και η μνήμη του.

Ο Παύλος Μελάς κατάγεται από τη μεγάλη και ιστορική οικογένεια των Μελάδων της Ηπείρου και συγκεκριμένα της Παϊδονιάς του Δ.Δ. Παρακαλάμου όπου σώζεται τμήμα του Πύργου της, με ρίζες που φθάνουν ως την Κωνσταντινούπολη (πριν την Άλωση), ανάμεσα στις πιο ισχυρές στρατιωτικές και πολιτικές οικογένειες του Βυζαντίου, των «Κεφαλάδων» ή κατά άλλους των «Μελανιάδων».

Κατά τις πηγές εγκατέλειψαν την Παϊδονιά και τα Γιάννενα, μετά την άρνησή τους να υπακούσουν την διαταγή του Αλή Πασά να εξισλαμισθούν. Στον πατέρα του οφείλεται το ότι ο Παύλος, δεν ξεχνάει την Γιαννιώτικη καταγωγή του και ο μεγάλος πόθος του να ελευθερωθούν τα Γιάννενα. Άκουγε με έντονο ενδιαφέρον τις ιστορίες που του έλεγε ο πατέρας του για τις οικογενειακές περιπέτειες του 1821 και η αγάπη του για την πατρίδα γίνονταν όλο και πιο δυνατή.

Ανήκει στην δημορτική ενότητα Δελβινακίου

Φυσικές πηγές κάτω από τεράστια πλατάνια.

Ονομασία

Σχετικά με την προέλευση του ονόματος του χωριού, οι απόψεις διίστανται. Στα σχόλια των ομηρικών επών αναφέρεται ότι το τοπωνύμιο Βήσσα άλλοτε γράφεται με ένα και άλλοτε με δυο σίγμα, προερχόμενο από τη νωπή φύση του εδάφους.

Ιστορία

Το χωριό που ιδρύθηκε κατά το 14ο αιώνα, αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας και διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής του αρχιτεκτονικής.

Στη Βήσσανη υπήρχε σχολείο ήδη πριν το 1770, ενώ ακόμη το Παρθεναγωγείο και ο ερειπωμένος πια σταθμός Χωροφυλακής λίγο πιο έξω από το χωριό, στην περιοχή των Πηγαδιών δείχνουν την άλλοτε ευημερούσα ζωή της κοινότητας.

Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, τρίκλιτη βασιλική από το 1791 με τοιχογραφίες. Έξω από το χωριό και σε απόσταση 1,5 χλμ περίπου, βρίσκεται μέσα σε περιοχή με πλατάνια, η Ιερή Μονή Άβελ, μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, η οποία χρονολογείται από το 1770, σύμφωνα με την επιγραφή του ιδρυτή της, γαιοκτήμονα Άβελη, από τον οποίο πιθανότατα πήρε και την ονομασία της.. Οι αγιογραφίες της είναι από τους ζωγράφους των Χιονάδων.

Τα σπίτια των Βησσανιωτών αντανακλούν την πάλαι ποτέ οικονομική και πνευματική πρόοδο της περιοχής. Είναι χτισμένα από Ηπειρώτες μαστόρους από τα μαστοροχώρια της Πυρσόγιαννης και της Βούρμπιανης. Ήταν συνήθως χτισμένα μέσα σε πλακόστρωτη αυλή, περιστοιχισμένη με οβρό (μαντρότοιχο) και εξώπορτα ξύλινη που είχε δίκλιτη στέγη.

Το Παρθεναγωγείο και το Αρρεναγωγείο αποτελούν διατηρητέα κτίρια του χωριού.

Σήμερα

Αξιοσημείωτο γεγονός στην κοινότητα είναι το περίφημο ετήσιο τριήμερο πανηγύρι, με τον μεγάλο χορό κάτω από τον πλάτανο της πλατείας, τη μέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), όπου συρρέει πλήθος κόσμου από τις γύρω περιοχές. Στο χωριό υπάρχει ξενώνας και κοινοτικό καφενείο.

Σήμερα η Βήσσανη αποτελεί Τοπικό Διαμέρισμα της Δημοτικής Ενότητας Δελβινακίου.

Το Παρθεναγωγείο - Αρρεναγωγείο το οποίο αποτελεί πολιτισμικό μνημείο, τη μονή Άβελ (1770), τη μονή "Γενεσίου της Θεοτόκου Γιούρχαν" (1736), τους ναούς Παναγιάς, Ευαγγελίστριας, Αγίου Νικολάου (1791), τα δέκα πηγάδια, τη χαράδρα του Γορμού, το δρυόδασος, τον παραδοσιακό Ξενώνα (τηλ. 26570 71447), το παραδοσιακό κεντρικό καφενείο και το πέτρινο ρολόι της κεντρικής πλατείας.

Η ιερά μονή Άβελ 

Δεξιά από το δρόμο που οδηγεί από τη Βήσσανη στον Άγιο Κοσμά, και μέσα σε δάσος δρυός, βρίσκεται η μονή Άβελ που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πήρε το όνομά της από κάποιο γαιοκτήμονα Άβελ που χρηματοδότησε την ανέγερσή της. Ο ναός ανήκει στον αγιορείτικο τύπο με νάρθηκα, και στη νοτιοδυτική γωνία του βρίσκεται το    κωδωνοστάσιο. Τη μοναδική πληροφορία για τη χρονολόγηση του μνημείου την παρέχει η κτητορική επιγραφή σύμφωνα με την οποία ο ναός χτίστηκε και ιστορήθηκε το 1770. Οι αγιογραφίες της μονής διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Η αγιογράφηση είναι έργο των Χιονιαδιτών ζωγράφων Κωνσταντίνου και Μιχαήλ του Μιχαήλ. Τον εσωτερικό διάκοσμο του ναού έρχεται να συμπληρώσει το τέμπλο από επιχρυσωμένο ξύλο καρυδιάς, το οποίο μοιάζει με το τέμπλο του Αγίου Νικολάου της Βήσσανης, και πιστεύεται ότι έγινε από τους ίδιους τεχνίτες. Η ομοιότητα αυτή οδηγεί επίσης στο συμπέρασμα ότι προγενέστερα υπήρχε άλλο τέμπλο, κατασκευασμένο πιθανόν ταυτόχρονα με την αγιογράφηση, το οποίο για κάποιον λόγο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 19 αιώνα. Ο περίβολος της Μονής έχει σημεία οχύρωσης. 

Ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου 

Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου. Είναι μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με ευρύχωρο υπερυψωμένο γυναικωνίτη. Ο ναός στεγάζεται εσωτερικά με θόλους και καλύπτεται με σχιστόπλακα. Λίθινη κτητορική επιγραφή πάνω από την κύρια είσοδο, στη νότια πλευρά, μας πληροφορεί ότι ο ναός χτίστηκε το 1791. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο, αλλά δυστυχώς οι τοιχογραφίες του καλύφθηκαν με ασβεστόχωμα, εκτός από το ανώτερο τμήμα της αψίδας (Αγία Τριάδα) και το κεντρικό φουρνικό (Παντοκράτορας). Στο ιερό, στον κυρίως ναό και στο νάρθηκα, υπάρχουν αρκετές εικόνες, πολλές από τις οποίες προέρχονται από ξωκκλήσια, ναούς και μονές της περιοχής.   

Στην έδρα του Καποδιστριακού Δήμου Δελβινακίου, το Δελβινάκι, υπάρχει πλήθος πολιτιστικών και ιστορικών μνημείων που αξίζει να δει κανείς, όπως το Αρρεναγωγείο-Παρθεναγωγείο όπου στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο και η Δημοτική Βιβλιοθήκη και πραγματοποιούνται εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, συνέδρια και εκδηλώσεις. Το νέο Πνευματικό Κέντρο αποτελεί ένα στολίδι του Δήμου που πρόσφατα δημιούργησε ο Δήμος.
Επίσης μπορεί να δει τα ερείπια αρχαίας Ακρόπολης στο λόφο του Αγίου Ιωάννη, την κεντρική εκκλησία "Κοιμήσεως της Θεοτόκου" (1620), τη Μονή Αγίου Ιωάννη (17ος αι.), τους ναούς Αγίου Αθανασίου (1790), Αγίων Ταξιαρχών (17ος αι.) & Αγίων Θεοδώρων (17ος αι.), τα πέτρινα πηγάδια, το πετρόχτιστο ρολόι στην κεντρική πλατεία, τους Ξενώνες Ν. Μούτσιου (τηλ. 26570 22070) και της ΔΕΑΔΕ (τηλ. 26570 22606), το νέο Δημαρχείο καθώς και το νέο ηρώο - μνημείο για τους πεσόντες του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Εθνικής Αντιστάσεως στο Χάνι Δελβινακίου.
Τέλος η ταπητουργική σχολή Δελβινακίου, που έχει πλέον κλείσει, ήταν γνωστή για τα μοναδικά και άριστης ποιότητας ταπητουργικά προϊόντα.

Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο κέντρο του Δελβινακίου. Χρονολογείται στο 1620 ενώ το 1812 έγινε επέκτασή του. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες, οι οποίες ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και χρονολογούνται από το 1646. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1850) είναι δείγμα μοναδικής τέχνης. Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονται αξιόλογες φορητές εικόνες που χρονολογούνται στο 1620, ιερά Ευαγγέλια - το παλαιότερο ανάγεται στο 1645 - και ιερά σκεύη άλλων εκκλησιών της ευρύτερης περιοχής του Πωγωνίου.

Στο Μουσείο Φυσικής Και Λαογραφικής Ιστορίας της Καστάνιανης  υπάρχουν ταριχευμένα είδη της άγριας πανίδας της περιοχής. Αξιόλογος επίσης είναι ο χώρος της επιτύμβιας στήλης στη θέση "Κληματιά", η οποία τώρα εκτίθεται στο Μουσείο Ιωαννίνων.Επίσης μπορείτε να επισκεφτείτε τον Δημοτικό Ξενώνα.

Το Ναό του Αγίου Αθανασίου και το Ηρώο των 28 εκτελεσθέντων κερασοβιτών από τους Γερμανούς. Επίσης μπορείτε να επισκεφτείτε τον Δημοτικό Ξενώνα.

Το δάσος του χωριού με πανοραμική θέα προς τη λίμνη της Ζαραβίνας, την Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής καθώς και το Ναό του Αγίου Αθανασίου.

[Απόσπασμα απο την wikipedia για την Χρυσοδούλη]
Η Χρυσόδουλη Πωγωνίου, είναι χωριό του Νομού Ιωαννίνων. Ανήκει διοικητικά στο δημοτικό διαμέρισμα Μαυροπούλου του Δήμο Δελβινακίου και γεωγραφικά στην περιοχή της Δρινουπόλεως. Η κτηνοτροφία αποτελεί την βασική δραστηριότητα των λιγοστών κατοίκων, 22 με βάση την απογραφή του 2001.Η θέση του χωριού είναι πανοραμική βλέποντας τον κάμπο της Δρόπολης. Η ονομασία του όπως φαινεται σε οθωμανικό κατάστιχο στα 1431, που μας διασώζει ο H. Inalcik, μνημονεύεται το χωριό Hristozali. Χρυσόδουλη ονομάζει το χωριό ο Αθ. Ψαλίδας. Ο Π. Αραβαντινός αναφέρει χωριό με το όνομα Χρυσόδαλη, στη "διοίκησιν" Αργυροκάστρου. Το χωριό δεν αναφέρεται από τον Ι. Λαμπρίδη. Κατά τον Σπ. Στούπη το όνομα Χρυσόδουλη "…πιθανότατα σχετίζεται με τον φεουδαρχισμό και άλλοτε ελέγετο Χριστόδουλοι=δούλοι του Χριστού, δηλαδή, δουλοπάροικοι που ανήκαν σε μονή ή εκκλησίες…". Αλλού ο ίδιος σημειώνει, ότι στα βυζαντινά χρόνια, οι κτήτορες μονών, αυτοκράτορες ή γαιοκτήμονες, "επροίκιζαν" τις μονές με δουλοπάροικους, οι οποίοι εργάζονταν στα κτήματα των μοναστηριών, ενώ "…Μερικοί μάλιστα, έφεραν και χαρακτήρα ιεράς αποστολής, όπως: Άγιος Δούλος, Χριστού Δούλαι, απ' όπου προφανώς και το τοπικό μας Χρυσόδουλοι κατά παραφθορά…". Ο Κ. Ευ. Οικονόμου εκτιμά ως άγνωστη την αιτία, που δημιούργησε το όνομα του χωριού, το οποίο θεωρεί "…κυριώνυμο από το προσωπωνύμιο Χρυσόδουλη που είναι σύνθετο από το επίθετο χρυσός και το ουσιαστικό δούλη…".
Χωριό που κρατούσε τα ηνία κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είχε έδρα ο Αγάς και το σπίτι (ερείπια)του σώζεται μέχρι σήμερα. Στο χωριό διέμεναν μόνο Μουσουλμάνοι Το τζαμί το οποίο άρχισε να πέφτει και στην συνέχεια γκρεμίστηκε το 1953 και στη συνέχεια σε διπλανό τόπο χτίστηκε το Δημοτικό Σχολείο . και οι δε σημερινοί κάτοικοι είναι όλοι έποικοι απο χωριά της Δερόπολης. Είχε Κατά τον εμφύλιο πόλεμο πολλοί Μουσουλμάνοι πήραν τον δρόμο για την Πόλη όπου ζουν σήμερα πουλώντας την περιουσία τους σε κάποιους Έλληνες έναντι ελαχίστων χρημάτων ή τροφών, ζωοτροφών πολλοί δε όμως από αυτούς διάλεξαν να μείνουν στο χωριό και να ζήσουν ως Χριστιανοί.Δεν είχε κτηματολόγιο και όλη η περιοχή ονμαζόταν ΣΙΕΧΗ πιθανόν αναφερόταν στο όνομα του Οθωμανού που διοικούσε το χωριό και γενικά όλη την ευρύτερη περιοχή. Όπως καταλαβαίνει κανείς στο χωριό αυτό εγκαταστάθηκαν οικογένειες φτωχές αλλά και οικογένειες που θέλησαν να συνεχίσουν τα των οθωμανών . Δηλαδή καταπάτησαν περιουσίες δια της βίας έδιωξαν μουσουλμάνους που ήθελαν να παραμείνουν στο χωριό και οι οποίοι θα αφομοιώνονταν πήραν τις περιουσίες των και έγινε ο φόβος και τρόμος των υπολοίπων. Κατοικούσαν στα σπίτια που για κείνη την περίοδο ήταν παλάτια. τρίπατα με υπογεια και αποθήκες σιτηρών τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα. Βρέθηκαν οικογένειες απο το διπλανό χωριό να διεκδικούν την μισή έκταση με το πρόσχημα ότι τα αγόρασαν απο τους Τούρκους ιδιοκτήτες. Σήμερα τέσσερα σπίτια συνεχίζουν να ζούν απο την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ορισμένων τα ερείπια δείχνουν ακόμη την ακμή του χωριού.Αναφέρεται ότι την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας υπήρχαν πολά μοναστήρια και εκκλησίες εξ ου και το τραγούδι " Χρυσή χρυσή χρυσόδουλη με 3000 σπίτια με 15 εκκλησιές και 60 μοναστήρια",γεγονός που αποδεικνύεται και απο τα βακούφικα χωράφια που υπάρχουν. Υπάρχουν ερείπια στον κάμπο και διάσπαρτασε άλλες περιοχές που δεν δικαιολογείται απο τον πληθυσμό του χωριού. Πρέπει να υπήρχαν ακόμη δύο συνοικισμοί η καλύβες που ζούσαν οι Γύφτοι, ό ένας πρέπει να ήταν στην Μαρούδα- Αγιο Παντελεήμονα και ο άλλος στο Κούλε Μάτσε. Οι Γύφτοι περι το 1910-15 ´εφυγαν και μετοίκησαν στον Παρακάλαμο όπου ζούν μέχρι σήμερα. Σώζονται μέχρι σήμερα πετρόχτιστες βρύσες και κομάτια απο γκαλντερίμια που οδηγούσαν στους νερόμυλους της περιοχής. Συνορεύει με τα χωριά Μαυρόπουλο και Αργυροχώρι.Το 1923 κατά την αποχώρηση των μουσουλμανικών οικογενειών μετοίκησαν οι παρακάτω οικογένειες απο τα χωριά της Δρινούπολης.
Νίκα από το χωριό Ζερβάτες, Τσιώνη Αθανάσιου απο το χωριό Βραχογοραντζή , Τσιώνη Χρήστου απο το χωριό Βραχογοραντζή , Τσιώνη Κων/νου απο το χωριό Βραχογοραντζή , Λιάκου Κων/νου απο το χωριό Κακαβιά , Λιάκου Δημήτριου απο το χωριό Κακαβιά , Χούτα Δημήτριου από το χωριό Πέπελη , Ζήζη Αθανάσιου , Μπότα Ιωάννη απο την Μπόντριστα , Νούση Μιχαήλ απο τον Αγιο Νικόλαο , Μποζιάρη Χαράλαμπου απο το Ζάβροχο , Γκόγκου απο το χωριό , Κώστα Μυλωνά , Βασίλειου Λίτου , Χρήστου Οικονομίδη , Θεοφάνη Οικονομίδη , Κόντη Γεώργιου , Σακκελαρίου Θεοφάνη , Αχιλλέα Τριαντάφυλλου , Σπυρίδωνα Μίαρη ,
Πριν τον εμφύλιο είχαν παραμείνει στο χωριό πολλοι μουσουλμάνοι που πολλοί έγιναν χριστιανοί και ζούνε μέχρι σήμερα οι απόγονοι των. Κατα τον εμφύλιο ορισμένοι από αυτούς μετοίκησαν στην Αλβανία , Πολωνία, Κωνπολη και σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Οι γεροντότεροι ενθυμούνται και αφηγούνται τα ονόματα των . Ο μοναδικός που έζησε και πέθανε ως μουσουλμάνος ήταν ο γέρο Σαντίκ (Ενταφιάστηκε κάτω από την Εκκλησία του Αγ. Κων/νου)που ζούσε μαζί με την Μαρία Ρουμπή . Η οποία μετά τον θάνατό της δώρησε στην εκκλησία το σπίτι της και όλη την περιουσία της. Σήμερα το σπίτι της έχει ανακαινιστεί και χρησιμοποιείται για τις ανάγκες της εκκλησίας. Πριν από λίγα χρόνια γύρισε απο την Τασκένδη ο χωριανός Αγουσης που είχε παντρευτεί Σύζυγο απο την Πωγωνιανή και πούλησε την περιουσία του . Ακόμη υπάρχουν ονομασίες στις περιουσίες των π.χ στου Ισσένη ,Μαρέμη ,Ρουστέμη, Ζεγκιο, Κιαμήλ και άλλα πολλά. Οι παππούδες μιλούσαν για νοικοκύρηδες ανθρώπους και όχι τυχοδιώκτες . Επίσης μας λέγανε για μια κατάρα που αφησαν αυτοί που εκδιωχτηκαν δηλ " όπως φεύγουμε τώρα χωρίς τίποτα μαζί μας , έτσι να φεύγετε και σεις που μας κυνηγάτε ενώ δεν σας έχουμε κάνει κάτι μόνο και μόνο για να μας πάρετε τις περιουσίες. Δυστυχώς όλα εκεί στο χωριό μένουν και περιμένουν . Σε λίγο μόνο φαντάσματα θα μένουν και μάλλον θα πιάσει τόπο η κατάρα. Ο εμφύλιος έδωσε την χαριστική βολή. πόσοι χαθήκανε στον πόλεμο και πόσοι έφυγαν άλλοι για την Ρουμανία , Πολωνία, Ρωσσία. Κάποια κορίτσια παντρευτηκαν και πηγαν προς την Πρέβεζα, κάποιοι δεν έχουν δώσει σημεία ζωής. Ορισμένοι είχαν επικοινωνία μέχρι το 1975 και ρωτούσαν να μάθουν .
Κάθε χρόνο 40 ημέρες μετά το πάσχα είναι η γιορτή της ανάληψης του Κυρίου,το χωριό γιορτάζει και διοργανώνει πανηγύρι στο εξωκκλήσι του ΑΓΙΟΝΕΡΙΟΥ.

Στον οικισμό Χρυσόδουλης ο επισκέπτης μπορεί να πιεί από την πηγή στα θεμέλια της εκκλησίας της "Αναλήψεως" το αγιονέρι που δεν στερεύει ποτέ. Στον οικισμό Ζαβρόχου υπάρχει το Λαογραφικό Μουσείο όπου εκτίθενται παραδοσιακά και λαογραφικά αντικείμενα που αποτυπώνουν τον καθημερινό τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής τα παλαιότερα χρόνια, ο ναός της Αγίας Αναστασίας (με οικοδομικά λείψανα και ευρήματα ρωμαϊκών χρόνων) και το υπαίθριο πολιτιστικό κέντρο (πέτρινο) όπου φιλοξενούνται πολιτιστικού χαρακτήρα εκδηλώσεις, και κοντά στον οικισμό υπάρχουν οι πηγές ‘Ρογοτών’ και ο αναπαλαιωμένος νερόμυλος.

Την περιοχή της Δερόπολης από πανοραμική θέση και να επισκεφθεί τις πηγές της "Κορύτας" ενώ στον οικισμό Ξηροβάλτου υπάρχει η κεντρική εκκλησία του "Αγίου Νικολάου" που χρονολογείται από το 1780.