Η ιστορία του Βασιλικού χάνεται στα βάθη των αιώνων, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα: Στις θέσεις “Δράνια”, “Μεγάλες” και “Τσαβάλου Αλώνι” βρέθηκαν τάφοι που χρονολογούνται προ του 9ου π.Χ. αιώνα. Στην θέση “Παλαιόκαστρο” (ή “Πυρρόκαστρο”) βρέθηκαν νομίσματα της εποχής του Πύρρου.Συνεχίζεται κατά την Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή, όπως μαρτυρείται από την ύπαρξη Βυζαντινών – Μεταβυζαντινών εκκλησιών (Αγ. Αθανάσιος, Αγ. Γεώργιος).
Στην πρώτη απογραφή που γίνεται από τους Τούρκους, μετά την υποδούλωση του Πωγωνίου, το 1431, το χωριό αναφέρεται ως “Girapnana” (Τσαραπλανά) και έχει 15 σπίτια (hane). Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, λόγω του Τουρκικού ζυγού, της βαρύτατης φορολογίας άλλα και των ληστρικών συμμοριών που λυμαίνονταν την περιοχή, οι περισσότεροι άνδρες αναγκάζονταν να ξενιτευτούν. Με την πάροδο των χρόνων οι ταξιδεμένοι έφεραν πίσω πλούτο και πρόοδο. Άνοιγαν δρόμους, έφτιαχναν πηγάδια και βρύσες, έχτιζαν εκκλησίες, πλήρωναν παπάδες και δασκάλους. Όπως αναφέρει ο Ιωάννης Λαμπρίδης στα «Πογωνιακά»: «Τσαραπλανά (Μεσημβρινώς) Συκιάς εις τα υπωρείας ιδίας ράχεως Ομαλής καλουμένης, μεταξύ κατασκίων υψωμάτων, κλίμα τερπνόν και υγιεινόν έχοντα. Διαιρείται εις 4 συνοικίας “Γκράτσιτα, Άγιον Μηνά, Μεσαίαν, ένθα και τα δημόσια κτίρια και Μαυρίκη”»…..Το 1777, μετά το πρώτο πέρασμα του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού (το 1776) εγκαθίσταται στο χωριό για να διδάξει στο νάρθηκα της εκκλησίας (του Αη-Γιώργη) ο ιερομόναχος Καραλής. Γύρω στο 1860 υπάρχει ήδη Ελληνικό Σχολείο. Λίγο αργότερα ιδρύεται και Παρθεναγωγείο. Το 1778 ο ιερομόναχος Ν. Ματσικάτης ανήγειρε τον Ναό της Υπαπαντής, δαπανώντας 11.520 άσπρα. (Μέχρι τότε ενοριακός ναός ήταν ο Ναός του Αγ. Γεωργίου.) Ο ίδιος ίδρυσε την ίδια χρονιά και την Μονή του Αγίου Κωνσταντίνου στον “Πύργο”……Το 1809 πέρασε από το Βασιλικό ο Άγγλος περιηγητής William Leake Λοχαγός του Αγγλικού Στρατού, που πραγματοποίησε ταξίδι στην Ελλάδα από το 1804 έως 1810. Στο βιβλίο με τις εντυπώσεις του έγραψε: «8 Ιουνίου:Έχοντας διασχίσει στις 7:23 το ποτάμι που έρχεται σε μικρή απόσταση πάνω από το Λαχανόκαστρο (Ωραιόκαστρο) και που είναι τώρα ένα καθαρό και γρήγορο ρυάκι, αν και ξηρό το μεσοκαλόκαιρο, ανεβαίνουμε μέσα από ένα δάσος από βελανιδιές και καστανιές στα Τσαραπλανά. Είναι ένα χωριό σε ωραία τοποθεσία κοντά στην κορυφή της ράχης που ανεβαίνει προς το βουνό Νεμέρτσικα (Μερόπη), ανάμεσα από υψώματα γεμάτα κοπάδια και περικυκλωμένα από αμπέλια στα οποία οι εργάτες σκάβουν την γη με δικέλια. Περνάμε μετά την κορυφή της ράχης και κατεβαίνοντας μέσα σε δάση με βελανιδιές στις 9:00 διασχίζουμε το δρόμου που έρχεται κατευθείαν από την Πρεμετή στα Ιωάννινα και στις 9:30 φθάνουμε στη Συκιά. Η Συκιά έχει 10 ή 12 σπίτια μόνο και βρίσκεται σε μια πλαγιά, πάνω από τη διασταύρωση των δύο μεγάλων παραποτάμων του Βιόσα (Αώου), που ονομάζονται Κονιτσιώτικος και Βοϊδομάτης».
Το 1886 (25 Μαρτίου) γεννήθηκε στα Τσαραπλανά ο κατά κόσμον Αριστοκλής Σπύρου και μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ο Α΄. Από το 1912 τα Τσαραπλανά είχαν τακτική συγκοινωνία με τα Ιωάννινα και την Πρέβεζα. Τα δρομολόγια εκτελούντο με αμάξια του Τσαραπλανίτη Βασιλείου Οικονόμου (βλέπε σχετική διαφήμιση της εποχής). Υπήρξε εποχή που το Βασιλικό είχε 3 γιατρούς, 5 δασκάλους με 250 παιδιά στο δημοτικό σχολείο, 5 τσοπαναραίους για τα 3.000 αιγοπρόβατά του, 3 γελαδάρηδες , 300 υποζύγια, 3 παπάδες για τις 14 (τότε) εκκλησίες του. Οι κάτοικοι το 1895 (σύμφωνα με τα στοιχεία της Οθωμανικής διοίκησης) ήταν 1.280. Μέχρι το 1927 λειτουργούσε Σχολαρχείο.
Η πολυπόθητη απελευθέρωση ήρθε το 1913. Η αναγνώριση της κοινότητας Τσαραπλανών έγινε με το από 7-8-1919 Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 184/19-8-1919), ενώ με το από 12-3-1928 Διάταγμα (ΦΕΚ 81/14-5-1928) μετονομάσθηκε σε κοινότητα Βασιλικού.
Στα Τσαραπλανά δίδαξαν μεγάλες πνευματικές μορφές, όπως ο λόγιος από τις Δρυμάδες Νεάνθης, ο ερευνητής και συγγραφέας Αθανάσιος Παπαχαρίσης, ο ιστοριοδίφης Σπ. Κοντονάσιος κ.α.
Στις δεκαετίες 1950-1960 λειτουργούσαν:
Μαθητικές κατασκηνώσεις τους θερινούς μήνες που φιλοξενούσαν περί τα 200 παιδιά σε κάθε σειρά της περιόδου.
Οικοκυρική Σχολή του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας που φοιτούσαν κορίτσια ηλικίας 13 έως 16 ετών.
Ταπητουργική Σχολή του Ταπητουργικού Οργανισμού του Υπουργείου Βιομηχανίας.
Γεωργικός και Δασικός Συνεταιρισμός. Σήμερα οι κάτοικοι είναι 254 (απογραφή 2001), το Δημοτικό Σχολείο έχει κλείσει, ο Αγροτικός Γιατρός έρχεται στο χωριό 3 μέρες την εβδομάδα, οι εκκλησίες έγιναν 16 και ο μοναδικός ιερέας εκτός από το Βασιλικό καλύπτει τις θρησκευτικές ανάγκες και άλλων χωριών της περιοχής. Αποτελεί δε Τοπική Κοινότητα του “Καλλικρατικού” Δήμου Πωγωνίου
