Ενότητα Καλπακίου

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στα όρια του Δήμου απέδειξαν ότι η περιοχή κατοικήθηκε από το 1700 π.Χ. Τα ευρήματα των ανασκαφών σε διάφορους τόπου της λεκάνης ήταν πολλά αντικείμενα από πυριτόλιθο.

Αυτό αποτελεί ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας, τουλάχιστον από τη μέση παλαιολιθική εποχή. Τα κτερίσματα των τεσσάρων προϊστορικών τάφων στην περιοχή χρονολογούνται με απόλυτη σιγουριά μεταξύ του 1500-1400 π.Χ. δηλαδή λίγο πριν εμφανιστούν οι Μολοσσοί. Ένα από τα ηπειρωτικά φύλα που κατοίκησαν στην περιοχή και κοντά στον ποταμό Δώδων (Γορμός) ήταν οι Δωνετίνοι.

Οι ιστορικές καταγραφές ειδικών επιστημόνων-ερευνητών αναφέρουν ότι την ευρύτερη περιοχή κοσμούσαν το 800-167 π.Χ. τέσσερις Μολοσσικές πολιτείες οι οποίες ήταν Ευρυμενές, Ελαία, Στύμβαρα και η Φωτική που καταστράφηκε από τον Αιμίλιο Παύλο το 167 π.Χ. Το 330-1204 μ.Χ. στα ερείπια της πόλης Φωτικής χτίστηκε η οχυρωμένη Βυζαντινή πολιτεία Βελλάς και το κάστρο της Οπός με την πολίχνη Οπό ή Νοπάγια, που γνώρισε μεγάλη ακμή λόγω της γεωγραφικής της θέσης και λόγω των ευεργετικών αυτοκρατορικών διαταγμάτων ιδιαίτερα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους

Την περίοδο 1204-1430 μ.Χ. η περιοχή δεχόταν συνεχώς επιδρομές από Αλβανούς, Σλάβους και Τούρκους. Η τουρκική κατάκτηση αρχίζει από την πτώση των φρουρίων Βελλάς και Οπός και την καταστροφή της πολίχνης Νοπάγιας. Το 1684, ο Ενετός Φ. Μοροζίνη μετά την πανώλη που αποδεκάτισε τον πληθυσμό της Πελοποννήσου, έστειλε στρατό και στόλο στην Ήπειρο και με τη βία ή και οικιοθελώς λόγω πείνας, ολόκληρα χωριό μεταφέρθηκαν στην Πελοπόννησο (Δολιανά Ανω και Κάτω Σουδενά, Μαζαράκι κ.ά.

Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου η ευρύτερη περιοχή του Δήμου Καλπακίου πέρασε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, όταν ο Διοικητής της 8ης Μεραρχίας Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, παρά τις αντίθετες απόψεις του Γ. Ε Χ. διατήρησε ως γραμμή άμυνας και απόκρουσης της Ιταλικής εισβολής την τοποθεσία Ελαίας-Καλαμά και των γύρω υψωμάτων. Οι πρώτες αποφασιστικές μάχες ανάμεσα στις Ελληνικές και Ιταλικές δυνάμεις δόθηκαν στο Καλπάκι από 2 Νοεμβρίου μέχρι 8 Νοεμβρίου 1940. Η πανωλεθρία του εισβολέα αποτέλεσε την αφετηρία της μεγάλης αντεπίθεσης του Ελληνικού Στρατού. Τα υψώματα της Γκραμπάλας, της Ασόνισσας, των Γρεμμισιών και της Βελλάς ήταν εκείνα που σήκωσαν το βάρος των επιθέσεων και σ’ αυτά που οι Έλληνες στρατιώτες με τους κατοίκους της περιοχής, μετουσίωσαν σε πράξη το ιστορικό ΟΧΙ.