Καταρράκτης

Το όνομά του το πήρε από το φυσικό καταρράκτη που σχηματίζουν τα νερά του Καλαμά. H παλαιά του ονομασία είναι «Γλύζιανη» που σημαίνει «τόπος γλιστερός» και μαρτυρεί τη θέση του που είναι πράγματι μοναδική σαν να είναι γαντζωμένο στον λόφο με τις απόκρημνες κλίσεις του.
Η αρχική του θέση λέει η παράδοση, βρισκόταν στην περιοχή που οι ντόπιοι ονόμαζαν πεταλούδες, στην άλλη άκρη του Καλαμά, κοντά στην εκκλησία των Ταξιαρχών και στον μεγάλο δρόμο Ιωαννίνων- Αργυροκάστρου. Με το χρόνο, λόγω πιθανότατα κάποιας λοιμώδους αρρώστιας, σημειώθηκε μετεγκατάσταση του πληθυσμού στη σημερινή του θέση.
Πήρε το όνομά του από τον μεγάλο καταρράκτη που υπήρχε στον ποταμό Καλαμά ο οποίος καταστράφηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1895, μετά από μια κατακλυσμιαία βροχή η οποία πλημμύρισε τον κάμπο της Βελλάς. Ιστορικοί και περιηγητές όπως ο λόρδος Βύρωνας, ο Πουκεβίλ, ο Λιβ και ο Αραβαντινός έχουν υμνήσει το κάλος του καταρράκτη, το ύψους του οποίου φτάνει τα 30μ. Συγκεκριμένα ο Αραβαντινός αναφέρει χαρακτηριστικά:<<Το ύψος του και η βαρύτατη κατάπτωση των αφροδεστάτων νερών δημιουργούν τεράστια εντύπωση, ο δε θόρυβος ακούγεται σε απόσταση δύο με τρείς ώρες, καταστράφηκε όμως εξαιτίας μεγάλης βροχής που έπληξε την κοιλάδα στις 6  Δεκεμβρίου του 1879 ή το 1880 και ο σαφώς υποδεέστερος του αρχικού είναι σήμερα γύρω στα 20  περίπου μέτρα>>. Από τις περιγραφές τις οποίες έκαναν ξένοι περιηγητές διαφορετικής εθνικότητας και ιδιότητας κατά τον 19ο κυρίως αιώνα, μεταξύ των οποίων: Του Γάλου διπλωμάτη-ιατρού pougeville που τον Μάιο του 1806 ακολουθώντας το ρεύμα του Καλαμά φθάνει στον Καταρράκτη της Γλίζιανης και του δίνεται η ευκαιρία να τον περιγράψει, εκπληρώνοντας έτσι παλιότερη υπόσχεσή του: <<ο Καταρράκτης μια υδατόπτωση από είκοσι πέντε μέτρα ύψος καθώς το μάτι αγκαλιάζει όλο τον όγκο των υδάτων του αποτελεί ένα εντυπωσιακό θέαμα>>. Του Άγγλου Στρατιωτικού –τοπογράφου Leake που κατέβηκε στην κοιλάδα του Καλαμά διαμέσω αμπελιών στις  5 Ιουνίου του 1809 και βρέθηκε μπροστά στον Καταρράκτη:,<<Το ποτάμι είναι εξήντα ή εβδομήντα πόδια (αγγλοσαξονική μονάδα μήκους, και κατά τον Leake το  ύψος του είναι  18 -21 μέτρα περίπου), και πέφτει σε έναν γκρεμό, ενώ πυκνό δάσος στη μια πλευρά και μερικές καλύβες και μύλοι στην άκρη της αντίθετης όχθης συμπληρώνουν την ομορφιά του τοπίου>>.
  Του Άγγλου  G.G.Byron Λόρδου- ποιητή όπου επισκέφθηκε την περιοχή τον Οκτώβριο του 1809 και ο θαυμασμός του περιγράφεται σε μέρος της παρακάτω στροφής της περίφημης ποιητικής του δημιουργίας 
<< Childe Harold>>.  <<και το τραχύ αχολόγημα παρέκει του χειμάρρου  μας δείχνει που γκρεμίζεται και ο μέγας καταρράκτης  ορμητικός ανάμεσα στους απότομους βράχους, που πότ΄ευραίνουν την ψυχή, και πότε την τρομάζουν!!!.>>
    Του Άγγλου  ιατρού  H.Holland o oποίος πήγε στον Καταρράκτη της Γλίζιανης το Μαρτιο του 1813:
<<ο ποταμός πέφτει από ένα βράχο ύψους  60  ή  70  ποδιών και είναι μοναδικός λόγω του ότι έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τον Κλαύντ στο Κόρρα-Λιν της Σκωτίας,και ο  ποταμός χωρίζεται  καθώς περνά από ιτιές  και άλλους θάμνους,ενώ σε μικρή απόσταση υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι (σήμερα δυο τον αριθμό).>>
  Του Ελβετού Α. Schlafli  ιατρού φυσιοδίφη που μας επιφυλάσσει μια θαυμάσια περιγραφή  κατά την επίσκεψή του το Σεπτέμβριο του 1858:
<< ο θόρυβος του με ευν0Ïκό άνεμο και η μεγάλη μάζα νερού πρέπει να ακούγεται σε απόσταση δυο και τρεις ώρες, αυτή τη φορά όμως μόλις γινόταν αντιληπτός από απόσταση δέκα λεπτών της ώρας. Πολύ κοντά του είναι χτισμένος ένας μύλος και μια άθλια ξύλινη γέφυρα που τρέμει σε κάθε βήμα και οδηγεί στα δεξιά του σε δασώδη όχθη.Η μάζα του νερού βροντερή και γεμάτη αφρούς πέφτει σε πλάτος 2-21/2 μέτρων πάνω σε ένα ασβεστολιθικό τείχος 18-20 μέτρων.
  Η βλάστηση τριγύρω πολύ πλούσια από πλατάνια, ιτιές και αμυγδαλιές στις δε πλαγιές του υπάρχει άφθονη χλόη και ο κισσός σκεπάζει τους βράχους>>.
Ο καταρράκτης της Γλίζιανης συμπεριλήφθη επίσης και σε Αγγλικό ταξιδιωτικό οδηγό του 1884 των εκδόσεων Myrray  αναφέροντας ότι: 4 μίλια πριν φτάσουμε στην Ζίτσα είναι ο καταρράκτης όπου ο Καλαμάς πέφτει από ένα βράχο 60 ή 70 πόδια και το σκηνικό τριγύρω του είναι όμορφο. Επίσης αναφορά έγινε και από την αθηναϊκή εφημερίδα (ΩΡΑ)με σχετική ανταπόκριση της από τα Ιωάννινα τον Απρίλιο του 1879.

Ο Καταρράκτης θεωρείται από τα αρχαιότερα χωριά του νομού και ταυτίζεται με το αναφερόμενο στο χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄ του Παλαιολόγου που συντάχτηκε στα 1319.
Το 1854 κατά τη γνωστή επανάσταση του Γρίβα το χωριό κάηκε από τους Αρβανίτες του δερβέναγα Σουλεημάν Ταχήρι. Το 1866 φέρεται ιδιοκτησία της Χαϊρής που ήταν στο χαρέμι του Σαντήκμπεη Τατάραγα. Στα 1873 στη γνωστή έκθεση του επισκόπου Βελλάς η Γλύζιανη αριθμούσε 28 οικογένειες και λειτουργούσε σχολείο.

Σήμερα ο Καλαμάς λόγο του σαθρού  και ασβεστόλιθο εδάφους έχει δημιουργήσει πολλούς καταρράκτες και ένα υπέροχο φαράγγι με σπηλιές, που κάθε μια της έχει και το δικό της όνομα όπως Ασκηταριό,Κοκκινόγουβα,Πουρταζά που σε χρόνια δύσκολα χρησίμευσαν και ως καταφύγια των κατοίκων,  και φυσικά γεφύρια, που προσφέρουν φωλιά και ασφάλεια σε σπάνια πουλιά και ζώα. Το μονοπάτι που θα σε ξεναγήσει  θα σε περάσει από την εκκλησία του αγίου Γεωργίου χτισμένη το 1605 με το καμπαναριό της να το βαστάζουν δύο γέρικα πουρνάρια. Πιο χαμηλά βρίσκετε η εκκλησία τη αγίας Παρασκευής που κτίστηκε το 1700, όπως αναφέρεται σε αγιογραφίες του ναού. Λειτούργησε ως μοναστήρι επί πολλά έτη με τα κελιά των μοναχών να σώζονται ως το 1950.
Ο επισκέπτης μας έχει την ευκαιρία να καθοδηγηθεί από τους χάρτες με την χάραξη των μονοπατιών, που βρίσκονται στην είσοδο του χωριού μας. Τα  πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας, θα γοητεύσουν όχι μόνο τους φυσιολάτρες και ορειβάτες, αλλά και τον κάθε άνθρωπο που θα έχει την ευκαιρία να το διαβεί.

 {gallery}kataraktis{/gallery}