«Το Δελβινάκι με τα γρόσια και το Σούλι με το ντουφέκι, του άσπρισαν τα γένια…». Η ρήση αυτή ανήκει στον Αλή Πασά τον Ιωαννίνων. Το Δελβινάκι στάθηκε ηρωικό προπύργιο στον ξεσηκωμό κατά του Αλή Πασά και φυσικά οι αδιάκοποι αγώνες των κατοίκων του, έκαναν τον Αλή Πασά να εκμυστηρεύεται στους έμπιστούς του τα παραπάνω λόγια .Αυτό τον μαγευτικό τόπο αυτό θα γνωρίσουμε σήμερα. Ακόμη και ο Λόρδος Βύρων το 1809 αναφέρει ότι ευρέθη προ μαγευτικής θέας. Αυτό ήταν και το κίνητρο να δημιουργηθεί ένα τουριστικό κύμα Ευρωπαίων τουριστών προς το Δελβινάκι του 18ου αιώνα όπως του Γάλλου ιστορικού Pougueville και του συγγραφέα Leak.
Το Δελβινάκι είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων. Αποτελεί ιστορική έδρα του Δήμου Πωγωνίου και έδρα της Δημοτικής Ενότητας Δελβινακίου. Μέχρι το 2011 υπαγόταν στην επαρχία Πωγωνίου και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 700 μέτρα, μεταξύ των βουνών Κασιδιάρη και Κουτσοκράνα. Παράλληλα είναι η έδρα της Μητρόπολης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης. Απέχει περίπου 70 χλμ από τα Ιωάννινα και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 772 μόνιμους κατοίκους.
Εκδοχές για την ονομασία
Για την ονομασία του υπάρχουν διισταμένες απόψεις. Η μία εκδοχή απ΄ αυτές λέει, ότι πήρε την ονομασία του από την Ιταλία. Από τους απέραντους αμπελώνες που είχανε στην περιοχή και καλλιεργούνταν παλαιά καθώς και από την καλή ποιότητα κρασιών που παρήγαγε την εποχή εκείνη. Η δεύτερη εκδοχή θέλει να πιστεύει ότι η ονομασία του προήλθε από το Δέλβινο της Αλβανίας λόγω της μεγάλης ομοιότητας των τοποθεσιών. Σαν χρόνο κτίσεως του Δελβινακίου αναφέρεται το 1121, ντοκουμέντα όμως μαρτυρούν και διαψεύδουν την εκδοχή αυτή και τον τοποθετούν πολύ παλαιότερα ακόμη και προ Χριστού. Τα βασικότερα από αυτά αναφέρονται στον πλησίον της κεντρικής βρύσης χώρο, όπου κατά την παράδοση βρέθηκαν ένα μικρό και ένα μεγάλο κτίσμα, που ίσως να πρόκειται για ειδωλολατρικούς ναούς αλλά και το γεγονός, ότι στους γύρω λόφους βρέθηκαν τάφοι, πήλινα αγγεία, τόξα, βελοθήκες και λίθοι σχήματος κεφαλής αγελάδας και ακόμη ότι οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν Αιολείς.
Από το Δελβινάκι μέχρι τη Κωνσταντινούπολη
Το Δελβινάκι συγκροτημένο σε συνοικισμό, χρονολογείται περίπου στο 1620 με την σύμπτυξη μικρών οικισμών (από Κτηνοτρόφους και Γεωργούς), όπως η Γάλιανη, ο Κλοκός, η Μεσσαριά, η Σωτήρα, η Πλασιάβιστα, όπου σώζονται ακόμη τα ερείπια.
Οι πρώτοι κάτοικοι του ήταν εκείνοι που προήλθαν από την σύμπτυξη αυτών των οικισμών, γεωργοί και κτηνοτρόφοι οι οποίοι αργότερα κατά (μετά τον 16ον αιώνα) άρχισαν να μεταναστεύουν ειδικά προς την Κωνσταντινούπολη και επιδόθηκαν στο εμπόριο και την βιοτεχνία. Έτσι δημιουργήθηκε ο πρώτος μεταναστευτικός πυρήνας Δελβινακιωτών στην Κωνσταντινούπολη ο οποίος χάριν στην οικονομική του ευρωστία έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Κατά τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας διέθετε Παρθεναγωγείο και Αρρεναγωγείο στο οποίο δίδαξαν κατά τον 19ο αιώνα ο ιερομόναχος Κωνστάντιος και ο ποιητής Γεώργιος Γαζής ( στο χώρο που στεγάζονταν τα δύο αυτά σχολεία υπάρχει στη θέση τους Ταπητουργική σχολή του ΕΟΜΕΧ). Άξιο αναφοράς είναι και το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα των Δελβινακιωτών προς διάφορες περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη, η Μολδοβλαχία, η Ρωσία για βιοποριστικούς κυρίως λόγους.
Οι ταξιδιώτες ερευνητές που εντυπωσιάστηκαν από τον τόπο
Τον Μάιο του 1806, επισκέπτεται το Δελβινάκι ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ, ο οποίος παρακολούθησε την εορτή του πολιούχου Αγίου Αθανασίου, ενώ ανέφερε πως ο πληθυσμός του οικισμού ανερχόταν σε περίπου 600 κατοίκους.
Το 1813 επισκέπτεται τον οικισμό και ο Άγγλος περιηγητής Τόμας Χιουζ, ο οποίος κάνει ιδιαίτερη μνεία στις διώξεις που είχαν υποστεί οι Δελβινακιώτες από το καθεστώς του Αλή Πασά, εξαιτίας της άρνησής τους να υποταχθούν στην εξουσία του.
Την ίδια χρονική περίοδο, μεταβαίνει στην περιοχή και ο Χένρυ Χόλλαντ, που αναφέρει και αυτός με τη σειρά του τις διώξεις, που υφίσταντο οι κάτοικοι από τον πασά, μέσω της βαριάς φορολογίας αλλά και της εκτεταμένης παρουσίας Αλβανών στρατιωτών στον οικισμό.
Επίσης μεταξύ των ετών 1829 και 1834, το Δελβινάκι πυρπολήθηκε δύο φορές: την πρώτη από τον Αλβανό Σιλιχτάρ Μπότα και την δεύτερη από τον πασά των Ιωαννίνων Εμίν ή Ιμίν Πασά. Την ίδια εποχή, ο πληθυσμός του ανερχόταν σε περίπου 2000 Έλληνες, οι οποίοι απασχολούνταν κυρίως με την γεωργία. Το 1872, μετά από ενέργειες του ιατρού και λόγιου, Κωνσταντίνου Ηροκλή Βασιάδη, ιδρύθηκε στο Δελβινάκι το εκπαιδευτικό ίδρυμα των Πιερίδων.
Το Δελβινάκι στη σύγχρονη ιστορία
Το 1913 απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στο πλαίσιο των Βαλκανικών Πολέμων και έκτοτε αποτελεί κομμάτι του ελληυνικού κράτους. Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, το Δελβινάκι βομβαρδίστηκε σφοδρά την 28η Οκτωβρίου και κατελήφθη προσωρινά από τα ιταλικά στρατεύματα, τα οποία τόσο κατά την εισβολή όσο και κατά την αποχώρησή τους, λόγω της προέλασης των ελληνικών δυνάμεων, προέβησαν σε λεηλασίες.
Στις 23 Ιανουαρίου 1944, κατά τη διάρκεια επιδρομής γερμανικών δυνάμεων, ένας κάτοικος του χωριού εκτελέστηκε.
Πέρα από τις γνωστές μάχες που δόθηκαν από το Τάγμα Δελβινακίου, το Δελβινάκι σώθηκε (δεν κάηκε από τις δυνάμεις κατοχής) γιατί οι κάτοικοι συγκέντρωσαν όλο τον οπλισμό του χωριού στο κεντρικό καφενείο και τον σκέπασαν με κάρβουνα οι Γερμανοί ψάχνοντας όλο το χωριό δεν βρήκαν ίχνος οπλισμού και περνώντας και από το κεντρικό καφενείο δεν είδαν καν τον σκεπασμένο οπλισμό, ήταν 25/01/1944 του Αγ. Γρηγορίου και από τότε ο Αγ. Γρηγόριος είναι προστάτης του Χωριού.
Πολιτιστικά στοιχεία
Το χωριό διαθέτει δημοτικό ξενώνα, λαογραφικό μουσείο, Δ.Ε.Α.Π. (Δημοτικό Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήμιο), δημοτική πινακοθήκη και αγροτική παιδική βιβλιοθήκη, ενώ έχει σπουδαία παράδοση στο δημοτικό τραγούδι. Χαρακτηριστικό είναι, πως κάθε χρόνο διοργανώνονται εκδηλώσεις με θέμα το πολυφωνικό δημοτικό τραγούδι.
Στην πινακοθήκη εκτίθενται 20 πίνακες του ζωγράφου Γεωργίου Δουρδούρη, αλλά και φωτογραφίες ευεργετών και προσωπικοτήτων του Πωγωνίου. Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται και η Δημοτική δανειστική Βιβλιοθήκη του Δελβινακίου. Ο Ν. Πατσέλης ίδρυσε την Πατσέλειο βιβλιοθήκη το 1935.
Αξιοθέατα
Στο Δελβινάκι υπάρχουν ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που κτίστηκε το 1619 και ανακαινίστηκε 1830 καθώς και το μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, κτίσμα του 18ου αιώνα, υπάρχει το λαογραφικό μουσείο του Πωγωνίου. Παράλληλα, διατηρητέο έχει χαρακτηριστεί και το κτίριο, όπου λειτουργούσε Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο.
Moυσική παράδοση και πολυφωνικά τραγούδια
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πολυφωνικό Πωγωνήσιο τραγούδι (και ο διάσημος Πωγωνήσιος χορός) που αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Ελληνική μουσική παράδοση. Ενώ το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου οργανώνεται το Διεθνές Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού, και αποτελεί τη σημαντικότερη εκδήλωση της περιοχής.
Η περιοχή του Πωγωνίου (και από τις δύο πλευρές των συνόρων) εκπροσωπείται τόσο με οργανικούς σκοπούς όσο και με πολυφωνικά τραγούδια.
Το ποιητικό περιεχόμενο των τραγουδιών παρουσιάζεται σε στενή σχέση με τον φυσικό, ιστορικό και κοινωνικό χώρο της περιοχής: παλαιότατα τραγούδια του ακριτικού κύκλου και μεσαιωνικές μπαλάντες (παραλογές), ιστορικές διηγήσεις του αγώνα κατά των Τούρκων, αλλά και τραγούδια του γάμου, της ξενιτιάς, αποκριάτικα κ.ά. (που καλύπτουν τον κύκλο της ζωής και τον κύκλο του χρόνου).
Όσον αφορά στην καταγωγή αυτής της πολυφωνικής φόρμας, παρόλο που η έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμη σε βέβαια συμπεράσματα όλες οι ενδείξεις πείθουν ότι ανάγεται σε πολύ παλιές (ίσως ακόμη και προελληνικές) εποχές.
Η Ήπειρος της πεντατονίας
Οι μελωδίες των τραγουδιών (μαζί με ορισμένα ακόμη της Ηπείρου και κάποια γυναικεία τραγούδια της Θεσσαλίας) είναι οι μοναδικές στον ελλαδικό χώρο που έχουν διατηρήσει την πεντατονική ανημίτονη κλίμακα (μουσική κλίμακα που αποτελείται από 5 νότες, χωρίς ημιτόνια). Η κλίμακα αυτή, όπως έχει αποδείξει η πρόσφατη μουσικολογική έρευνα, ταυτίζεται με τον δώριο τρόπο των αρχαίων Ελλήνων, την κατεξοχήν “ελληνική αρμονία”. Μέσα στους αιώνες στο πολυφωνικό τραγούδι έρχονται να προστεθούν και νέες επιδράσεις, όπως αυτή της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής που, χωρίς αμφιβολία, επηρεάζει τη μελωδική γραμμή του γυριστή (τονική και υποτονική), καθώς και τους ισοκράτες.
Τα ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια, εκτός από την ιδιαιτερότητα της μουσικής τους δομής και τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο εκφράζουν τον φυσικό, ιστορικό και κοινωνικό χώρο. Γεννήθηκαν κι αναπτύχθηκαν, παρουσιάζοντας παράλληλα κι ένα ενδιαφέρον μέσα από τη μελέτη της εξάπλωσής τους. Έτσι έχουν επηρεάσει ανάλογες φόρμες φωνητικής μουσικής στο Γιουγκοσλαβία (ιλλυρία) και στην Κάτω Ιταλία και Σικελία (όπου εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες τον 15ο αιώνα, διωγμένοι από τους Τούρκους). Επίσης, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία του Ολλανδού μουσικολόγου Jaap Kunst, που συνδέει την πολυφωνία της Ηπείρου με τη μακρινή Ινδονησία, καθώς επισημαίνει αναλογίες όχι μόνο στη δομή και τις ονομασίες των τραγουδιστών, αλλά φτάνει και ως τα διακοσμητικά μοτίβα της λαϊκής κεντητικής!
Πετρο-Λούκας Χαλκιάς: O δεξιοτέχνης από το Δελβινάκι
Το 1934 στο Δελβινάκι Πωγωνίου γεννήθηκε ο Πέτρος Λούκας Χαλκιάς. Ο Πετρο-Λούκας Χαλκιάς, διαθέτει τέχνη, ύφος, λυρισμό και σπάνια δεξιοτεχνία. Πέρα από το «φυσικό» του χώρο, το πάλκο, στις πλατείες των χωριών δεν δίστασε να παίξει ηπειρώτικους σκοπούς με Ινδούς μουσικούς και Αφρικανούς τζαζίστες, συνοδεία οργάνων. Με το κλαρίνο του «κεντάει» για τουλάχιστον 70 χρόνια στα πανηγύρια, στις συναυλίες, σε κάθε είδους εκδηλώσεις, οι οποίες μετατρέπονται σε ευκαιρία για φαγοπότι και γλέντι μέχρι τα ξημερώματα. Το παίξιμό του ξεχωρίζει, αφήνει τη δική του σφραγίδα, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για την εποχή μας. Και σήμερα, στα 84 χρόνια του, κουβαλάει στις αποσκευές του μια συλλογή μοναδικών στιγμών και ήχων, με μια μανιώδη προσήλωση στην αυθεντική ελληνική παράδοση, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτό το παράθυρο στο καινούργιο και στο διαφορετικό.
Το καλοκαίρι του 2005 ο Πετρο-Λούκας Χαλκιάς ανέβηκε στη σκηνή του Λυκαβηττού μαζί με Αφρικανούς και Ινδούς μουσικούς για μια παράσταση με τίτλο «Οι Έλληνες και ο κόσμος.» Όταν έπαιξε ηπειρώτικο μοιρολόι, ο Ινδός πρέσβης γονάτισε και προσευχόταν, γιατί, όπως είπε, με αυτές τις μελωδίες οι Ινδοί προσεύχονται από τα χρόνια του Μεγαλέξανδρου.
Πηγές:
- http://www.e-delvinaki.gr/index.html
- http://6dim-ioann.ioa.sch.gr/nomos_music.htm
- http://www.e-delvinaki.gr/istoria/Xalkias.html
- https://el.wikipedia.org/wiki/Δελβινάκι_Ιωαννίνων
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος-Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/i-ipeiros-tis-pentatonias-to-delvinaki-ioanninon-to-smaragdi-tis-moysikis-paradosis/
