Η Ιερά Μονή Βελλάς είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Η ονομασία της οφείλεται στην ομώνυμη βυζαντινή πόλη, η οποία απλωνόταν στο λόφο που είναι σήμερα γνωστός ως “ΠαλιοΒελλά”. Η ίδρυση της ανάγεται στη βυζαντινή περίοδο, ενώ το καθολικό, τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, κτίστηκε το 1745 και τοιχογραφήθηκε την ίδια εποχή. Οι πτέρυγες των κελιών είναι νεότερες με εξαίρεση τη νότια, η οποία οικοδομήθηκε το 19ο αιώνα. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο με επίχρυσες λεπτομέρειες, ένα έργο του 16ου – 17ου αιώνα.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα της μονής είναι πλούσιο και στο καθολικό διακρίνονται και Έλληνες φιλόσοφοι και ιστορικοί (Πλάτων, Σόλων, Πλούταρχος, Αριστοτέλης).
Η μονή είχε μεγάλη κτηματική περιουσία στη γύρω περιοχή καθώς και αλλού, όπως στην πόλη Ρήμνικο της Βλαχιάς (Ρουμανία), γεγονός που συντέλεσε στην ακμή της μέχρι τα προεπαναστατικά χρόνια. Από το 13ο αιώνα και για 400 χρόνια περίπου αποτέλεσε μεγάλο πνευματικό κέντρο.
Το 1911 στη Μονή ιδρύθηκε ιεροδιδασκαλείο για την εκπαίδευση κληρικών και δασκάλων, το οποίο λειτούργησε μέχρι το 1989 ως Εκκλησιαστική Παιδαγωγική Ακαδημία και ως τριτάξιο λύκειο. Στη συνέχεια και μέχρι το 2022 λειτούργησε ως ενιαίο λύκειο και παράλληλα στέγαζε την Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή για λαϊκούς και κληρικούς.
